Lourdes

Dag 35 en 36, zondag 12 en maandag 13 juni 2011;
Capvern les Baines- Lourdes en rustdag

Huishoudelijke mededelingen/ managementsamenvatting:
1. Zondag de 12e heb ik 45,5 kilometer in dik 3 uur gefietst. Het uurgemiddelde neemt verder af. Maar het waren voornamelijk kilometers de hoogte in. Vandaag eindelijk warm en goed weer. Dat scheelt een jas. Na vandaag staat de teller op 2.311 kilometer. Maar eerst is het maandag rustdag en die breng ik door in Lourdes.

2. Op maandag- rustdag heb ik een niet onbelangrijk besluit genomen waarvan (gelet op de reacties) de meeste van mijn volgers inmiddels kennis van hebben genomen. Het besluit luidt dat ik net zo lang en net zoveel ga fietsen alleen een andere kant op. Ik wend de steven huiswaarts en niet naar Nazaré, Portugal. Ik kan jullie alvast verklappen dat ik de dinsdag na het besluit heerlijk gefietst heb en vol goede moed richting Oloron ben getrokken.


Terwijl ik dit schrijf is het zondagavond half elf. Het regent een beetje, maar dat hindert niet. Ik zit voor mijn tent onder een grote boom en de regen raakt de grond (nog) niet. De temperatuur is aangenaam. Ik probeer op me te laten inwerken wat ik vanavond hier in Lourdes gezien heb. Het wordt een klus om dat goed neer te zetten. Misschien moet ik dat maar tot morgen laten en nu nog even beschrijven hoe de tocht hier naartoe was.

Welnu toen ik opstond scheen de zon wederom. Ik werd wakker in mijn pipowagen omdat de Franse buurman opzichtig lawaai maakte, toen hij mijn baguette en croissant op mijn balkonnetje legde. Die had hij alvast meegebracht en in versleten Duits liet hij me weten dat ik die straks maar moest gaan betalen. Voor nu had hij er alvast een kop koffie bij gezet. Op zich best tof van hem, maar mag een mens ook eens uitslapen? Gisteravond was hij heel geïnteresseerd om te weten waar ik al fietsend was geweest. Hij vroeg honderduit en als ik dan zei dat ik op plek A of B was geweest, knikte hij gewichtig en meldde dat hij daar ook was geweest. Met zijn camper en zijn vrouw en wel in die volgorde. En dat in een Frans soort Duits uit een slechte Engelse comedyserie.

Een goeie kaart van de omgeving heeft hij wel, dus vraag ik hem uit te leggen hoe ik van Capvern naar Lourdes moet fietsen. Volgens hem is dat geen probleem en is het grotendeels afdalen. Er is alleen een colletje van 500 meter. Maar dat ken ik. Fransen rijden in auto’s en indien er geen bord bijstaat dat het om een berg handelt, merken ze dat niet eens op en denken ze hoogstens dat die vlakke weg wel erg slingert. Dat neemt niet weg dat hij wat betreft de eerste 10 kilometer gelijk heeft. De afdaling die ik gisteren al ingezet heb richting camping, gaat 10 kilometer door richting dal, langs een oud kasteel en dito abdij.

Halverwege stop ik want ik heb voor het eerst deze reis vrij zicht op de besneeuwde Pyreneeëntoppen in de verte. En dan beginnen de 500 meter beklimming van de Franse buurman. Het is geen wonder dat er een wereldrijk verloren is gegaan. Deze mannen hebben gewoon geen idee van verhoudingen en afstanden. De eerste beklimming (er volgen er meer zij het kortere) trekt 5 kilometer aan een stuk, waarvan inderdaad 500 meter met een stijging van 10% of meer. Bovengekomen krijg ik wel mijn beloning. Op die top staat een oude kapel met een vrij uitzicht over de Pic du Midi de Bigore en de pieken daar achter en naast. Volgens Bartjens links er naast de Tourmalet. De volgende kilometers tot in Lourdes blijven de ‘snowpeaked Mountains’ in zicht. Mooi gezicht. Maar het blijft ook wel klimmen en dalen en zoals altijd lijkt het meer klimmen dan dalen. De fietsles voor vandaag luidt dus: luister niet naar een Fransman als hij zegt dat het een vlakke etappe wordt.

In Lourdes wordt ik geconfronteerd met een nieuw fenomeen. Er is meer dan 1 camping voorhanden. En ze worden allemaal nauwelijks aangegeven en als ze zijn aangegeven is onduidelijk of ze nog 1, 5 of 20 kilometer verderop liggen. Het is bovendien Pinksteren en het ‘Office du Tourisme’ gesloten. Dus ga ik af op wat ik me van internet herinner. In het noorden van de stad naast de toegangsweg uit/ naar Tarbes ligt een aardige camping. Na een paar keer vragen wordt ik verwezen naar camping ‘Plein Soleil’. Dat belooft in elk geval goed weer. Het blijkt een prima keuze. Het is een kleine, rustige camping, tegen een berg op en 2 kilometer van de toeristenattractie van Lourdes en minstens zo belangrijk slechts 500 meter van een grote LeClerc. Ik zet mijn tent op en wel met uitzicht op diezelfde ‘snowpeaked mountains’. Helaas hebben ze geen caravan of zo beschikbaar, maar morgen op mijn rustdag wellicht wel. Ik wordt verwelkomt door een Belgische, Sofie blijkt ze te heten en ze zit in een tent een paar meter verderop. Zij heeft net een tocht van vijf maanden in haar eentje door Nieuw Zeeland achter de rug. Waar hebben we het dan nog over.

Ik installeer me, ga douchen, lees nog wat en duik de stad in. Om 9.00 uur vanavond wil ik in ieder geval de wereldberoemde Mariaprocessie aanschouwen. Eerst neem ik polshoogte in het toeristen- deel van Lourdes. Met dien verstande dat toeristen hier pelgrims heten. Het gaat om de straten en straatjes die naar de grot en de basilieken rond de grot leiden. Het wemelt daar van de boutiques met religieuze curiosa, religieuze kitsch en religieuze plastic houders, flessen, bidons, jerrycans in alle vormen en maten en met opdruk van Maria. Allemaal bedoeld om het gewijde bronwater in te doen. Kennelijk maakt het dan ook nog uit waar de eigenaressen van een boutique vandaan komen. Ik zie in ieder geval een aantal Italiaans georiënteerde, wat Portugese en zelfs één Limburgse winkel. De boutiques worden afgewisseld met hotels, ijszaken, restaurants en andere eetgelegenheden. Want religieus of niet de inwendige mens moet verzorgd.

Vervolgens neem ik een kijkje bij de grot, het wijwatertappunt, de oever van de Pau waar doorlopend missen in het wild worden opgedragen. De basiliek en het hele epicentrum van Mariaverering: de grot. Ik moet zeggen dat ik niet goed weet wat hiervan te vinden. En nu (het is inmiddels maandagmiddag) nog steeds niet. Misschien moet dat ook maar de teneur van dit verslag zijn: ik weet gewoon niet wat hier van te vinden. Ik weet wel dat ik hier iets van moet vinden. Hier geweest zijn en hier geen mening over hebben ligt niet in mijn aard.

Inmiddels lees je de derde versie van mijn verslag over Lourdes. Eerst een verhaal met een kwade toonzetting over de religieuze poppenkast, toen een al te laconieke en wellicht badinerende toonzetting over die rare pelgrims en nu dus dit. Ik hoop dat ik mijn gevoelens over Lourdes recht doe. Let wel het handelt om mijn gevoelens en niet over de ‘waarheid’. Wat is tenslotte waarheid. Vooraf wil ik ook een waarschuwing afgeven. Veel mensen kennen mij als overtuigd en verstokt atheïst. Wellicht dat ik daardoor hier en daar doorschiet. Met wat ik in dit verslag over Lourdes en de Lourdesgangers zeg wil ik hen of diegene die hier ooit zijn geweest uit religieuze of andere motieven, noch kwetsen noch schofferen. Ik ben er van overtuigd dat zij hier met de beste bedoelingen en zuivere motieven naar toe komen. Ik ben ervan overtuigd dat dit is omdat zij in het Mariaverhaal geloven, daar troost in zoeken en daadwerkelijk vinden, hun overtuiging willen uitdragen, hun geloof willen belijden, etc. Daar is niets, helemaal niets mis mee. Dat neemt niet weg dat ik als niet- gelovige, als atheïst zelfs, daar soms wat anders tegenaan kijk en het zou me niet verbazen indien dat in dit verslag hier en daar doorklinkt.

Het zou het gemakkelijkste zijn om heel Lourdes weg te zetten als één grote poppenkast, één religieuze kermis. Want dat is het. Tegelijkertijd zou het ook tekort doen aan wat ik hier zie. Wat ik hier zie heeft veel aspecten en facetten. Laat ik eens beginnen met de Mariavereerders die zich hier verzamelen. Ze komen van heinde en veren getuigen daar ook van. Ze lopen met vlaggetjes en sjaaltjes in de nationale kleuren, of plaatselijke parochie. Een Europees kampioenschap is er niets bij. Ik mis alleen nog de feesten van de supportersclub van Oranje. Ik zie Nederlanders, Portugezen, Afrikanen van over dat hele grote continent vandaan. Ik zie Italianen, Fransen, Chinezen, Thai, Australiërs. Ik zie jong en oud. Hoewel eerlijk is eerlijk vooral toch wel oud. Ik zie dik en dun, ik zie gezond en niet gezond. Ik zie blije, lachende mensen. Toeristen op een uitje. Ik zie heel serieuze mensen die hier zijn gekomen om hun geloof te belijden en dan met name hun soms idolate bewondering voor Maria. Ik zie devotie, ik zie (te) ver doorgeschoten bewondering voor iets waarin ik niet geloof. Zo zie ik ´s avonds zie ik mensen op hun knieën de processie volmaken. En daar kabn ik dan weer helemaal niets mee.

Mijn overtuiging komt voort uit de wetenschap dat er voor het bestaan van Jezus en dus van zijn moeder geen historische bewijzen zijn. Althans op wat zijdelingse verwijzingen in Romeinse teksten na. Ik ben geen theoloog, maar ik weet wel dat de getuigenissen in het nieuwe testament zijn opgeschreven vele jaren nadat de vermeende feiten zouden hebben plaatsgevonden en niet persé door de getuigen zelf. En we weten wat er met getuigenissen gebeurt als die van mond tot mond worden doorgegeven. Bovendien werd in die begineeuwen van de Roomse beweging nogal selectief omgesprongen met welk evangelie wel en welk vooral ook niet tot het canonieke deel toegelaten zouden worden. Wat mij betreft zouden dit zo wat overwegingen zijn die tot enige voorzichtigheid nopen wat betreft het waarheidsgehalte van het oorspronkelijke verhaal. Laat staan met betrekking tot latere verschijningen van één van die personen zo’n 18,5 eeuw later. Maar aan die overwegingen lijken de hier aanwezige pelgrims geen boodschap te hebben.

En vreemd genoeg begrijp ik dat ook wel weer. Je komt hier tenslotte maar uit twee gronden. Ten eerste als gelovige die Maria wil aanbidden. Of ten tweede als nieuwsgierige die de poppenkast wel eens wil aanschouwen (min of meer zoals ik). En als je tot de eerste soort behoort, dan doe je dat natuurlijk van ganser harte. Dan twijfel je niet en ga je mee in het proces. Of eigenlijk de processie. En die begint elke avond om 9.00 uur en ik beken dat ik het indrukwekkend vind. Ik beken dat ik stil wordt als ik al die duizenden pelgrims tegelijk het ‘Avé Maria’ hoor zingen en de kaarsjesoptocht zich een weg over het terrein baant.

Dat stil worden heeft wellicht ook te maken met herinneringen aan vroeger toen mijn moeder en haar zus na een fikse maaltijd, gelardeerd met wat roseetjes, al afwassend dat zelfde ‘Ave’ stonden te zingen. Ook toen was de meerstemmigheid wel aanwezig maar niet heus mooi. Dat stil worden komt met andere woorden ook doordat ik besef dat dit gezang, deze traditie deel uitmaakt van het nest waar ik uit vandaan kom. En kijkend naar de processie merk ik dat wereldwijd mensen die traditie als kind hebben meegekregen. Sommigen zijn er (net als ik) heel ver vandaan geraakt. Sommigen zijn er dicht bij gebleven. Maar dat nest is en blijft wel een deel van jezelf. In die zin voel ik een zekere affiniteit en compassie met wat ik zie.

Overigens zie ik vanavond ook bepaalde traditionele vormen van devotie en geloof belijden waarbij ik de grootst mogelijke moeite heb om mijn lachen in te houden. Zo vind ik (ook als medewerker van een afdeling die zich bezig houdt met de Wet Maatschappelijke Ondersteuning) het op je knieën afleggen van de processie een brug te ver. Er zijn hier immers al boven gemiddeld veel mensen met een beperking aanwezig. Op de knieën de processie doen vind ik als het ware de goden verzoeken.

Een heel ander aspect van Lourdes is de economie en wel de toeristische economie. Lourdes was in de 19e eeuw een onaanzienlijk dorpje in de Pyreneeën, zoals ik er de afgelopen weken zoveel heb gezien. Uitgestorven, verlaten (althans overdag), activiteiten spelen zich af in de weidewinkels in de grotere dorpen en steden. Maar in Lourdes zag een herderinnetje op een dag Maria in een grot. Meer verhaal is er eigenlijk niet en rond dit verhaal, deze verschijning werd Lourdes uitgebouwd tot wat het nu is. Zonder dat verhaal was Lourdes nu nog steeds zo’n klein onaanzienlijk plaatsje. Mét dit verhaal is Lourdes een ijzersterke toeristenmagneet waar de stad, de regio en zelfs heel Frankrijk profijt van heeft. Een stad vol met ieder soort nering waar toeristen geld achterlaten. Is hier iets mis mee? Ach je kan er van alles van vinden. Maar laten we eerlijk zijn, in Amsterdam, Valkenburg, Carcassonne, Rome, de Mont Saint Michel, Spa, London en New York gebeurt niet anders. Laten we dus wel wezen: ‘verschilt de ene glazen bol met sneeuw van de andere?’ En zo ja waarom: ‘omdat in de ene een slechte imitatie van het ‘empire state building’staat en in de andere een slecht gelijkend evenbeeld van Maria?’ Is het t- shirt met de verschenen maagd smakelozer dan het t- shirt met de Ponte Vechio uit Florence?

Rond half acht ben ik gaan zitten aan één van de straten richting Mariagrot om een biertje en een pizza te nuttigen. Om mij heen is het redelijk druk. Mensen eten en drinken net als ik. Rond half negen echter verandert er iets. De drukke terrassen beginnen leeg te raken, mensen rekenen af. De meesten blijken kaarsjes en lampionnetjes bij zich te hebben. Deze worden aangestoken en een lange stoet mensen begint langs mijn terras te trekken. Dit vind ik op zich al het observeren meer dan waard.

Deze avond heb ik met respect, soms met humor en soms met gefronste wenkbrauwen, uit nieuwsgierigheid, gekeken naar wat ik te zien kreeg. Ik merk dat begrip met, een licht gevoel van vermaak en een zekere gelatenheid over de vele duizenden pelgrims overheersen. Ik zal echter wel teveel een zoon van mijn vader zijn en in ieder geval te veel politicoloog als dat alles zou zijn. Er is één aspect aan Lourdes dat ik onuitstaanbaar vindt. Dat is het aspect van de religie die dit hele gebeuren sanctioneert en exploiteert. Naarmate ik één en ander meer op me in laat werken is dat het aspect waar ik iets over kwijt wil, waarom ik hier een mening over wil hebben. Nogmaals ik wil niemand schofferen of kwetsen. Iedereen vindt maar wat hij of zij wil, gelooft maar wat hij of zij wil. Ik heb het ook niet over religieuze beleving, maar over de religie, het ‘instituut’ en de politieke munt die men uit dit gebeuren en soortgelijke gebeurens over de hele wereld slaat en altijd heeft geslagen.

Ik heb als politicoloog geleerd dat alles om de verdeling van macht en invloed draait. Dat is hier niet anders. Ik weet dat die katholieke kerk mede wordt gevormd door bijzonder knappe, intelligente en gestudeerde koppen die kennis hebben van hetgeen ik hierboven oplepel met betrekking tot de historische feiten. Maar toch zie ik bij de heren pastores die twijfel niet. Ik zie slechts dat men volop bezig geweest deze poppenkast mee op zetten en in stand houden.

Overigens doel ik nog niet eens zozeer op de vraag of er meer is tussen hemel en aarde dan ik denk dat er is. Nogmaals iedereen gelooft maar wat hij wil. Ik heb het dan meer over het politieke aspect. Als politicoloog die in deze plaats rondloopt denk ik: welke winst behaalden en behalen de heren pastores hier? In hoeverre zijn die soms diepgelovigen die ze hier naartoe laten komen van belang in hun streven hun doelen te verwezenlijken? Met andere woorden is dit hele circus, deze kermis opgezet ter meerdere eer en glorie van Maria en dient deze als troost aan die mensen die voor haar hier naartoe komen? Of is deze kermis opgezet om de heren pastores (sorry dames er zijn nog geen dames pastores) vooral stevig op hun plek en in hun zetel te zetten en daar te houden.

Ik ben net door een gebied getrokken waarin diezelfde heren pastores in de eeuwen ver voor Bernadette de brandstapels hoog lieten oplaaien, martelden, mismaakten en onderdrukten. De Kathaarse religie was op zich vreedzaam van aard, maar verzette zich tegen de Roomse hiërarchie. Let wel ook dat werd aan de andere kant misbruikt door graven en hertogen uit deze streek in hun strijd tegen de Franse koning. Dat neemt niet weg dat de eenvoudige, gelovige Katharen mismaakt en gemarteld werden, dat de brandstapels in deze streek (op bevel van de Roomse heren) hoog oplaaiden. En dat omdat men niet wilde dat mensen hun draai aan een (in dit geval het christelijke) verhaal gaven. Die eigen draai aan dat verhaal betekende namelijk verlies van macht.
e
Dan kom ik hier aan het eind van de Katharenroute en bemerk dat ze opnieuw een verhaal hebben bedacht en exploiteren. Er hun eigen draai aan geven. En wel op een wijze die past bij deze tijd, de tijd van heel lang na de Katharen. De tijd waarin devote verering door herderinnetjes wel geaccepteerd is en brandstapels niet meer. Een tijd waarin het kennelijk werkt om een plek aan te, leggen waar uit vele kranen honderden liters heilig water stroomt. Het lijkt wel homeopathie. Hoe meer je de zegen verdunt, hoe werkzamer die wordt?

Dat lijkt mij voldoende serieusheid in het kader van dit verslag. Ik zou er één citaat aan willen toervoeger. Ik kwam dat onlangs tegen in een boek van Charles Lewinsky, ‘de verborgen geschiedenis van Courtillon’:

“We hebben godsdiensten bedacht en er kerken voor gebouwd, er brandstapels voor opgericht, alleen omdat we de gedachte niet kunnen verdragen dat er geen web van verbanden en consequenties is, dat er alleen om ons wordt gedobbeld en er niemand is die de dobbelbeker schudt, omdat we niet willen toegeven dat ons leven uit de tijd rijst als deeg uit een machine, een kleverige vormloze massa, en pas achteraf, als alles voorbij is, geleefd en gestorven, duiden we de gebeurtenissen, geven we er vorm aan, vlechten we er broden en kransen van, beweren we dat het zo was omdat we bedacht hebben dat het zo geweest zou kunnen zijn.

Als we iets hebben beleefd, als we door iets zijn geleefd, moeten we het net zo lang vertellen en vertellen tot we het erover eens zijn, met onszelf en met de anderen, wat voor soort verhaal het was, een legende of een klucht, een tragedie of een parabel, tot we overeen zijn gekomen wat er is gebeurd, en dat is dan ook gebeurd. Soms worden we het niet eens en dan vinden we de ander dom of kwaadaardig, soms worden twee volken het niet eens en dan voeren ze oorlog tegen elkaar, eeuwenlang, en het gaat dan niet eens om recht of onrecht, maar alleen om verhalen en wie mag bepalen hoe ze verteld moeten worden.”

Nb. leve de e-reader dan kun je zo’n citaat hier zomaar tevoorschijn toveren.